LÍP XE ĐẠP – TẤT CẢ NHỮNG GÌ BẠN CẦN BIẾT

Phần lớn xe đạp hiện nay, dù là xe đạp địa hình, xe đạp đua hay xe đạp phố, đều có bộ chuyển số sau (củ đề). Củ đề di chuyển xích của bạn lên hoặc xuống một bộ líp xe đạp gắn vào bánh sau của bạn.

Bộ líp xe đạp có nhiều kích cỡ khác nhau phù hợp với mọi dòng xe. Kích thước của bộ líp thường được thể hiện bằng cách ghi các líp nhỏ nhất và lớn nhất của nó. Ví dụ, líp xe đạp đua hiện đại thông thường có thể là bộ líp 11-32T (răng). Đối với bộ líp xe đạp địa hình phạm vi có thể là khoảng 10-51T.

Trong bài viết này, xedapdana sẽ giải thích cho bạn biết bộ líp xe đạp là gì và cách nhận biết định nghĩa “tốc độ” của bộ líp , giải thích về phạm vi tỉ số truyền của bộ líp , so sánh sự khác biệt chính giữa bộ líp giá rẻ và đắt tiền cùng nhiều nội dung khác.

1. Líp xe đạp là gì?

Bộ líp là bộ phận thiết yếu của hệ thống truyền động trên hầu hết các xe đạp. Mặc dù có vẻ đơn giản, nhưng bộ líp xe đạp đòi hỏi rất nhiều kỹ thuật.

Là 1 bộ phận bao gồm nhiều lá líp lẻ, bộ líp được thiết kế để hoạt động cùng nhau như một khối thống nhất, với từng lá líp được định vị chính xác so với nhau để đảm bảo xích có thể chuyển động trơn tru giữa các lá líp.

Các lá líp trên bộ líp có hình dạng khác nhau và thường có các đường gờ được tạo hình 2 bên răng líp. Điều này giúp đảm bảo chuyển số mượt mà giữa các líp.

Thiết kế của những đường gờ này đã được cải tiến theo thời gian. Ví dụ, Shimano sử dụng một hệ thống HyperGlide, được thiết kế để chuyển số mượt mà. Các bộ líp mới nhất của hãng có một hệ thống mới hơn, được gọi là HyperGlide+, mà Shimano cho biết là giảm thời gian chuyển số chỉ còn 1/3 so với HyperGlide, đồng thời cải thiện hiệu suất chuyển số khi có lực, lên và xuống líp.

Các nhà cung cấp bộ líp khác, chẳng hạn như SRAM và Campagnolo, cũng có thiết kế bộ líp hoàn thiện tương tự.

Bộ líp xe đạp thường được thay thế toàn bộ, tức là chỉ mòn một vài líp cũng phải thay thế cả bộ líp. Hãng sản xuất thường không cung cấp các líp lẻ cho người dùng thay thế, với lí do đảm bảo trải nghiệm của người dùng cũng như tối đa hóa lợi nhuận cho hãng.

Vì được thiết kế như một hệ thống hoàn chỉnh nên hãng sản xuất không bán các líp lẻ để người dùng thay thế. Dù một bộ líp xe đạp thường sẽ mòn 1-4 líp có số răng nhỏ nhất, do đây là những líp người dùng thường sử dụng nhiều nhất.

Một số hãng thứ 3 cung cấp các lá líp lẻ để thay thế, dĩ nhiên chất lượng thường không bằng được đồ hãng, và bạn phải thay đúng loại lá líp chứ ko thể thay khác loại (như chỉ có thề thay líp 11 răng, của líp 9 speed chứ ko lấy líp 11 răng của líp 11 speed thay vào được).

2. Bộ líp xe đạp có “tốc độ” bao nhiêu?

Một bộ líp xe đạp có thể có từ 6 đến 13 tầng líp.

Ngày nay, chúng ta ngày càng dễ thấy những chiếc xe đạp đua có thông số kỹ thuật cao hơn với bộ truyền động 12 tốc độ. Shimano đã gia nhập SRAM và Campagnolo với bộ truyền động 12 tốc độ vào năm 2021 với việc phát hành bộ truyền động Dura-Ace Di2 R9200.

Đối với xe đạp địa hình, bộ líp 12 tốc độ thường là lựa chọn mặc định cho các nhóm bộ truyền động có thông số kỹ thuật cao, với đùi đĩa 1 tầng.

Số lượng tầng líp trên bộ líp của bạn phải khớp với số lượng các bộ phận khác được thiết kế dành cho chúng. Đó là vì hầu hết các bộ líp đều được thiết kế phù hợp với bộ chuyển số (tay bấm/ tay lắc) được thiết kế để di chuyển cùi đề với một khoảng cách nhất định cho mỗi lần chuyển số.

Điều này có nghĩa là chúng sẽ không hoạt động với các bộ líp có số tầng líp khác nhau, vì khoảng cách giữa các lá líp hơn trên các bộ líp có nhiều tầng líp. Xích cũng phải có độ rộng phù hợp để khớp với số lượng líp.

Tóm lại, tay bấm 11 số phải đi với cùi đề 11 số, líp 11 tầng và xích 11. Ngoại trừ một số ngoại lệ như củ đề M5120 được thiết kế để đi dc 10/11 số, hoặc củ đề Cues U6000 được thiết kế để đi 10/11 số.

Các dòng xe đạp địa hình đổ đèo (DownHill) thực chất không cần phải đạp lên dốc nhiều, mà chú trọng đến đổ dốc, nên nó sẽ ko cần líp quá lớn và quá nhiếu tốc độ. Với bộ líp nhỏ và ít số thì củ đề sẽ không cần quá dài, do đó nó sẽ giảm xác suất va chạm của củ đề khi chạy offroad, cũng như độ nhảy của xích.

3. Tỉ số truyền

Bên cạnh số lượng tầng líp (speed), dải tỉ số truyền cũng là yếu tố quan trọng quyết định khả năng tương thích của bộ líp với hệ thống truyền động của bạn.

Nhìn chung, các bộ líp bắt đầu từ líp nhỏ nhất với 10, 11 hoặc 12 răng. Một lần nữa, có những ngoại lệ, với các tùy chọn có sẵn với  líp nhỏ nhất 9, 13 hoặc 14 răng.

Đôi khi bạn có thể thấy các thương hiệu nhắc đến bộ líp có dải tỉ số truyền của họ dưới dạng số %. Ví dụ, SRAM tự hào có phạm vi 520% với bộ líp 10-52T. Con số 520% cho biết líp nhỏ nhất là 10 răng, và líp lớn nhất có 52 răng, lấy 52 chia cho 10 ta dc con số 520%.

Điều quan trọng cần lưu ý là con số này chỉ mang tính cho biết đây là tỉ số truyền trên bộ líp, không phải tỉ số truyền giữa đùi đĩa và líp. Cách tính tỉ số truyền giữa đùi và líp là lấy số răng của đùi đĩa chia cho số răng của một tầng líp.

Tương tự như vậy, nó không thể cho bạn biết liệu nó có phù hợp với loại xe bạn đi hay không. Để làm được điều đó, bạn sẽ cần phải tính toán tỉ số truyền giữa đùi đĩa và líp.

4. Bộ líp xe đạp đua

Bộ líp xe đạp đua đã phát triển nhanh chóng về kích thước trong những năm gần đây.

Trong khi 11-28T được coi là bộ líp tập luyện “dễ dàng” cách đây vài năm, với bộ líp nhỏ nhất có sẵn cho Shimano Dura-Ace R9200 là 11-28T. Nghe có vẻ không đáng kể nhưng khi bạn cân nhắc đến những vận động viên xe đạp chuyên nghiệp thường đi chạy líp 11-23T hoặc 11-25T, thì đây là một sự khác biệt tương đối.

Lý do cho sự phát triển này trước hết là do số tốc độ (tầng líp) của xe đạp đua ngày càng tăng.

Hiện nay, với bộ truyền động xe đạp đua 12 tốc độ, bộ líp có thể có phạm vi hoạt động lớn hơn và khoảng cách giữa các lá líp có thể tương đối nhỏ.

Với bộ líp càng nhiều tốc độ, khoảng cách giữa các lá líp được giảm xuống, giúp líp lên xuống mượt mà hơn, và có thể tăng được kích thước của các líp (tăng số răng líp).

5. Bộ líp xe đạp địa hình

Bộ líp xe đạp leo núi cũng tăng kích thước tương tự. Điều này phần lớn là do sự ra đời của hệ thống truyền động 1x – do đùi dĩa hiện chỉ có 1 đĩa duy nhất, bộ truyền động cần cung cấp dải tỉ số truyền lớn hơn để người đạp chạy được đa địa hình hơn.

Không giống như xe đạp đua, các lựa chọn bộ líp xe đạp địa hình thường hạn chế hơn.

Shimano chỉ cung cấp hai kích cỡ líp trong dòng sản phẩm 12 tốc độ của mình – 10-45T (chỉ giành cho dòng SLX M7100 trở lên) và 10-51T. Tùy chọn 10-51T chỉ có thể được sử dụng trên thiết lập 1x, nhưng 10-45T có thể được sử dụng trên cả hệ thống 1x hoặc 2x.

6. Khả năng tương thích của các bộ líp

Cối líp có các rãnh khớp với các khía trên bộ líp của bạn. Các rãnh này đảm bảo rằng các bánh răng của bộ líp được định vị chính xác so với nhau và theo đúng hướng để toàn bộ hệ thống hoạt động bình thường.

Mỗi nhà sản xuất đều có thiết kế cối líp riêng, tức là bạn phải mua líp đúng với chuẩn cối líp. Hiện nay trên thị trường có 3 loại chuẩn cối líp phổ biến.

• Shimano HyperGlide (HG)

HG hiện là chuẩn cối líp thông dụng nhất, nó tương thích với các líp Shimano 11 tầng trở xuống và 12 tầng của SRAM SX / NX. Thiết kế của cối HG gồm 9 rãnh có bề ngang khác nhau và nó sẽ ăn khớp với các rãnh trên líp.

Cối HG 11 tầng dài hơn cối HG 10 tầng trở xuống và sẽ cần chêm vòng đệm (spacer) nếu bạn lắp líp dưới 11 tầng.

Ngoài ra cối HG lại phân ra thành cối cho xe đạp địa hình và xe đạp đua. Cối HG 11 tầng cho xe đạp đua dài hơn nên có thể tương thích với tất cả các dòng líp xe đạp địa hình nếu dùng spacer. Trong khi đó, cối HG 11 tầng cho xe đạp địa hình chỉ hỗ trợ được đến líp 10 tầng của xe đạp đua.

• Shimano MicroSpline (MS)

Cối MS có các rãnh nhỏ hơn cối HG, và gồm tổng cộng 23 rãnh. Các rãnh cũng có bề ngang khác nhau để đảm bảo là bạn luôn lắp líp đúng chiều.

Cối MS chỉ hỗ trợ líp 12 tầng, và ưu điểm của nó so với cối HG là líp nhỏ nhất có thể trang bị là 10 răng, thay vì 11 răng. Nên tỉ số truyền lớn nhất tăng thêm dc 10% so với cối HG.

• SRAM XD

Cối XD là chuẩn cối líp 12 tầng của SRAM. Lúc đầu nó được thiết kế để đi líp nhỏ nhất là 10 răng, nhưng sau này đã được nâng cấp lên 9 răng. Nó giúp tăng tỉ số truyền rất tốt so với cối HG hoặc MS.

Ngoài ra XD còn có chuẩn XDR dành cho xe đạp đua 12 tầng líp với chiều dài cối dài hơn 1.8mm so với cối XD.

Shimano HG	Shimano MS	SRAM XD

7. Có thể sử dụng líp xe đạp đua trên xe đạp địa hình và ngược lại được không?

Một số người có thể muốn sử dụng líp xe đạp đua trên xe đạp địa hình hoặc ngược lại. Ở đây, chúng tôi sẽ xem xét lý do tại sao bạn có thể (hoặc không thể) chọn làm như vậy và xem xét các vấn đề về khả năng tương thích mà cả hai tùy chọn có thể gặp phải.

Hầu hết mọi người sẽ không muốn sử dụng bộ líp xe đạp đua trên xe đạp leo núi. Phạm vi của bộ líp xe đạp đua thông thường nhỏ hơn nhiều so với xe đạp leo núi và việc đi địa hình đòi hỏi phải có bộ líp có líp lớn hơn để có thể leo lên những con dốc kỹ thuật nhưng vẫn có những líp nhỏ để xuống dốc và chạy tốc độ.

Nếu bạn vẫn đang sử dụng bộ đùi đĩa 3x, bạn có thể có đủ phạm vi hoạt động với bộ líp xe đạp đua, nhưng hiện nay thì hệ thống 3x và 2x đã trở nên ít phổ biến hơn nhiều, chủ yếu chỉ xuất hiện trên những chiếc xe đạp phân khúc giá rẻ.

Bạn có thể cân nhắc sử dụng bộ líp xe đạp địa hình trên xe đạp đua nếu cần leo núi dễ hơn hoặc nếu đi xe đạp đường dài. Tuy nhiên, bạn sẽ cần đảm bảo rằng cối líp và bộ chuyển số của bạn tương thích với bộ líp có phạm vi lớn hơn.

Độ dài của củ đề được thiết kế cho một phạm vi bánh răng nhất định. Ví dụ, củ đề Shimano Dura-Ace R9100-SS được thiết kế để sử dụng lên đến bộ líp 11-30T. Điều này có nghĩa là nó không tương thích với líp 11-34T vì cùi đề sau không đủ dài để bộ chuyển số có thể căng được xích khi di chuyển trên líp nhỏ nhất.

Nếu bạn muốn sử dụng bộ líp 11-34T, cũng như mua bộ líp có liên quan, bạn sẽ cần mua bộ củ đề tương thích. Trong ví dụ này, đó sẽ là củ đề Shimano Ultegra R8050-GS hoặc Shimano 105 R7000-GS. GS biểu thị rằng đây là bộ củ đề “chiều dài trung bình”. Quy tắc tương tự áp dụng cho bộ chuyển số Shimano Di2.

Nếu bạn đang chuyển sang bộ líp lớn hơn, bạn cũng cần đảm bảo rằng xích của bạn có đủ độ dài.

8. Vật liệu làm líp xe đạp

Các bộ líp rẻ nhất thường được làm bằng thép rèn, bền nhưng nặng. Tăng mức giá lên và bạn thường sẽ có được vật liệu bắt mắt hơn và hoàn thiện tốt hơn.

Ví dụ, bộ líp Shimano Dura-Ace R9200 hàng đầu có 5 trong số 12 lá líp làm bằng titan. Thép vẫn được sử dụng cho các đĩa xích nhỏ nhất trên băng líp vì có ít điểm tiếp xúc với xích hơn. Vật liệu mềm hơn sẽ mòn nhanh hơn.

Các lá líp lớn hơn thường được ghép lại với nhau thành từng cụm và được hỗ trợ bởi một giá đỡ duy nhất – hay còn gọi là “nhện” – ăn khớp với trục bánh xe.

Điều này giúp tiết kiệm trọng lượng và vì không bị mài mòn bởi xích nên bộ phận này thường được làm bằng vật liệu nhẹ hơn – sợi carbon trong trường hợp của bộ líp Dura-Ace.

Trong trường hợp bộ líp có các lá líp riêng biệt, các lá líp tầm trung thường được tách biệt bằng các miếng đệm, có thể được làm bằng hợp kim hoặc trong một số trường hợp là nhựa. Các lá líp nhỏ hơn được chế tạo với miếng đệm tích hợp vào chúng.

9. Líp đắt tiền hơn líp rẻ tiền chỗ nào?

Các bộ líp có thông số kỹ thuật cao hơn thường được làm từ những vật liệu lạ hơn, chẳng hạn như titan hoặc sợi carbon cho một số lá líp và giá đỡ của chúng. Những loại khác, chẳng hạn như bộ líp SRAM Red, được gia công thành một khối. Nhìn chung, các bộ líp có thông số kỹ thuật cao hơn được hoàn thiện phức tạp hơn và nhẹ hơn các loại rẻ hơn.

Ngoài trọng lượng, không có nhiều khác biệt về hiệu suất giữa bộ líp Dura-Ace 11-28T và bộ líp Shimano Ultegra hoặc Shimano 105, do đó bạn có thể tiết kiệm đáng kể chi phí bằng cách giảm thông số kỹ thuật.

Có những lựa chọn tương đương với SRAM, và với sự ra đời của Rival eTap AXS, những lựa chọn này hiện mở rộng sang bộ truyền động xe đạp đua 12 tốc độ, cung cấp một giải pháp thay thế rẻ hơn nhiều cho bộ líp Red và Force. Điều tương tự cũng áp dụng với bộ truyền động xe đạp địa hình.

Một điều đáng lưu ý là bộ líp là bộ phận dễ bị hao mòn và cần được thay thế định kỳ.

Nếu bạn để xích giãn nhiều hơn hơn giới hạn cho phép, bộ líp cũng sẽ mòn khi các khoảng cách của mắt xích dài hơn. Vì chi phí thay thế bộ líp cao cấp khá tốn kém, bạn nên bão dưỡng và thay xích đúng hạn để tránh ảnh hưởng tới líp.

Nguồn tham khảo: Batshop